Terra computerata

Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο έχει αναπτύξει όχι μόνο τους δικούς του κώδικες, αλλά και το δικό του savoir vivre[1]. Με άλλα λόγια, καθώς η ηλεκτρονική επικοινωνία εξαπλώνεται, διαμορφώνονται ορισμένοι «κανόνες» ευπρεπούς συμπεριφοράς που διέπουν το vivere computeramente. Ναι, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο εισάγει το δικό του, φρέσκο, σπαρταριστό και συχνά παιγνιώδη τύπο λόγου, όμως παράλληλα διαμορφώνει, σιγά σιγά και μέσα από τη χρήση, τους κανόνες του. Όσο ελαστικοί ή ανατρέψιμοι και να είναι αυτοί:

1) Scripta manent. Όπως συμβαίνει και με τις επιστολές, το ηλεκτρονικό μήνυμα θα διαβαστεί, πιθανόν θα συζητηθεί και θα αναλυθεί πολλές φορές, όχι μόνο την ώρα που ζεστό ζεστό θα το διαβάσει ο παραλήπτης του, αλλά και αργότερα, με άλλες ευκαιρίες και αφορμές. Μπορεί να έχουμε την εντύπωση, επειδή η συγγραφή και αποστολή του ηλεκτρονικού μηνύματος δεν είναι τόσο χρονοβόρα όσο η αντίστοιχη της επιστολής, ότι το ηλεκτρονικό μήνυμα είναι κάτι πρόχειρο και ευκαριακό, όμως ένα crash test αποδεικνύεται, καμιά φορά, απαραίτητο. Μια απλή προσομοίωση κατάστασης: πώς θα νιώθαμε, αν διαβάζαμε το μήνυμά μας μερικές μέρες/εβδομάδες αργότερα; Και μετά, κλικ.

2) Όπως συμβαίνει με όλα τα γραπτά μηνύματα, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο δε μεταφέρει τον τόνο της φωνής, την έκφραση του προσώπου, τον επιτονισμό της φράσης, το βλέμμα. Τα άρρητα σήματα που γίνονται αντιληπτά, αποκωδικοποιούνται και ερμηνεύονται από το συνομιλητή μας, όταν συνομιλούμε πρόσωπο με πρόσωπο, ενδέχεται να παρερμηνευθούν από τον ηλεκτρονικό αποδέκτη του μηνύματος. Βέβαια, έχουν ήδη διαμορφωθεί σημειωτικοί τρόποι, οι οποίοι έρχονται να υποκαταστήσουν π.χ. την έκφραση ή τις κινήσεις του αποστολέα. Ο λόγος για τα περίφημα «emoticons», δηλαδή τα «σύμβολα εκδήλωσης συναισθημάτων», τα οποία σχηματίζονται με τη χρήση των συμβόλων του πληκτρολογίου. Ένα ειρωνικό σχόλιο ή ένα αστείο συνήθως συνοδεύονται με την ένδειξη :-) που δηλώνει χαμόγελο. Μία πικρή φράση αντικρίζεται με την ένδειξη :-( που δηλώνει τη λύπη. Η χρήση των κεφαλαίων γραμμάτων δηλώνει ότι ο αποστολέας του μηνύματος ουρλιάζει. Η φράση «ΜΗ ΜΟΥ ΞΑΝΑΜΙΛΗΣΕΙΣ ΕΤΣΙ» στον κώδικα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σημαίνει ότι ο αποστολέας βρίσκεται εκτός εαυτού. Η ίδια φράση με πεζά στοιχεία μπορεί να δηλώνει απλώς μία τρυφερή παράκληση. Παρά ταύτα, ο «μικτός αλλά νόμιμος» κώδικας του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, καθώς συναιρεί στοιχεία της προφορικής και της γραπτής επικοινωνίας, ζυγίζεται στην κόψη τους και πολύ συχνά δίνει αφορμές για παρεξηγήσεις. Εξάλλου, το γεγονός ότι πρόκειται για ασύγχρονη μορφή επικοινωνίας - σε αντίθεση με τη συγχρονική ηλεκτρονική συνομιλία (chat), το τηλέφωνο ή τη ζωντανή επαφή - δεν επιτρέπει στον αποστολέα του μηνύματος να καταλάβει άμεσα αν τα λεγόμενά του παρεξηγήθηκαν, παρά μόνο στην περίπτωση που ο παραλήπτης αντιδράσει με σχετικό σχόλιο στο απαντητικό του μήνυμα.

3) Η δυνατότητα άμεσης απάντησης μπορεί να ανεβάσει επικίνδυνα τη θερμοκρασία των ανταλλασσόμενων μηνυμάτων. Παρεξηγήσεις εντείνονται, νεύρα τσιτώνονται και ο χορός των μηνυμάτων αρχίζει. Ο όρος «flame» (=φλόγα, φούντωμα) εικονοποιεί επιτυχώς τα προσβλητικά μηνύματα που ανταλλάσσονται από τους θερμοκέφαλους χρήστες του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Μια σειρά τέτοιων μηνυμάτων ονομάζονται «flamewars» (σε παράφραση: φλογοβόλος πόλεμος). Ο έμπειρος χρήστης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι εκπαιδευμένος στην ακριβή σιωπή. Απαντά άμεσα σε ορισμένα μόνο μηνύματα. Όσο για τα υπόλοιπα, σιωπά εντέχνως. Ή περιμένει να κρυώσουν πρώτα. Ύστερα παρεμβαίνει νηφάλιος και αποτελεσματικός. Ξύνει το κατακάθι των λόγων, δε βράζει στο ζουμί τους.

4) Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο επιτρέπει μια ριζοσπαστική δημοκρατία. Προσφέρει άμεση και μη λογοκριμένη πρόσβαση σε ανθρώπους που βρίσκονται ψηλότερα ή χαμηλότερα στην ιεραρχία από εμάς. Το γεγονός αυτό διαταράσσει το πρωτόκολλο και συχνά παραβιάζει κοινωνικούς κανόνες ή την τήρηση δεδομένης διαδικασίας, με ό,τι προβλήματα συνεπάγεται κάτι τέτοιο. Οι παραλήπτες, ανάλογα με την ιδιοσυστασία τους και τη θέση τους στην ιεραρχία, αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο τη λειτουργία του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Συχνά ενοχλούνται με τους μεγατόνους μηνυμάτων που δέχονται στην ηλεκτρονική τους θυρίδα, κυριότατα επειδή τις περισσότερες φορές παρακάμπτονται οι ενδιάμεσοι αρμόδιοι, στους οποίους εντέλει θα επιστρέψουν τα ηλεκτρονικά αιτήματα, για να επιλυθούν, να παρακαμφθούν ή να παγώσουν. Σε άλλες περιπτώσεις, η ενόχληση μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι τα εισερχόμενα μηνύματα δεν αφορούν αυστηρά επαγγελματικές υποθέσεις αλλά και μια πληθώρα άλλων, άσχετων με αυτές, ζητημάτων.

Το savoir faire του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι μια διπλή άσκηση. Άσκηση λόγου και άσκηση σιωπής. Άλλωστε, όπως και ο λόγος, η σιωπή σημαίνει. Ερμηνεύεται με πολλούς τρόπους και παρεξηγείται, συνήθως, με έναν.

[1] Για το θέμα, βλ. Shapiro, N.Z., Anderson , R.H., Toward an Ethics and Etiquette for Electronic Mail, Rand Corporation, California , 1985.